IZDVAJAMO:Prva godina članstva Hrvatske u EU: Izručenja, deficit i nedovoljno korišćenje potencijala

Izvor. Dnevni list Pobjeda

Piše: Ana Nives Radović

ZAGREB – Godina dana članstva Hrvatske u Evropskoj uniji je u većini oblasti gdje je prosperitet bio neophodan donijela znatno manje pomake nego što se očekivalo, ali da nije došlo do učlanjenja situacija bi bila neuporedivo teža.

Ovo je presjek stavova hrvatskih zvaničnika, stručne i laičke javnosti, svjesnih činjenice da je Evropska unija Hrvatskoj, koja je 1. jula prošle godine postala punopravna članica ponudila mnogo više nego što je ona uspjela da iskoristi, te da su brojne opasnosti, naročito po ekonomiju izbjegnute upravo zahvaljujući statusu koji ima tačno godinu dana.

Sumiranje učinaka u prvoj godini članstva političke elite iskoristile su za naglašavanje svojih stavova – da se željeno nije dogodilo zbog grešaka koje je pravila druga strana ili zato što nije podržala druge ideje.

Izručenja

Posmatrano po oblastima, uočljivo je da su se najkrupnije promjene dogodile u oblasti pravosuđa. Hrvatska je za godinu dana drugim članicama Evropske unije isporučila 75 osoba sa međunarodnih potjerica, od kojih su 55 hrvatski i 20 strani državljani. Ove osobe izručene su na zahtjev Njemačke, Austrije, Slovenije, Italije, Danske, Belgije, Francuske, Bugarske, Mađarske, Holandije i Poljske.

Najpoznatiji slučaj, kada je riječ o ekstradiciji, vezuje se za bivšeg jugoslovenskog i hrvatskog obavještajca Josipa Perkovića koji je izručen Njemačkoj zbog optužbi da je bio saučesnik prilikom ubistva Stjepana Đurekoviča 1983. godine u blizini Minhena.

Tri dana uoči ulaska u EU, Hrvatska je promijenila Zakon o sprovođenju „Evropskog naloga za hapšenje“ koji je kasnije nazvan „Lex Perković“. Ovim zakonom ograničena je primjena Evropskog naloga za hapšenje samo na zločine počinjene nakon 2002. godine.

Izmjena zakona bila je povod za brojne optužbe, prije svega iz njemačkih parlamentarnih krugova gdje se isticalo da se time štiti sam Perković. Ovo je bio povod i za reagovanje Evropske komisije koja je zatražila ukidanje vremenskog ograničenja kod primjene Evropskog naloga za hapšenje.

Nakon zahtjeva Komisije uslijedile su brojne međusobne optužbe Zagreba i Brisela, zbog kojih je u prijestonici EU zaprijećeno sankcijama. One su bile povod za unutrašnjo-politička talasanja koja su, kao i sve drugo što je dolazilo sa briselske adrese upotrijebljena za zaoštravanje odnosa vladajuće Socijaldemokratske partije i opozicione hrvatske demokratske zajednice.

Vlada Republike Hrvatske je nakon tri mjeseca konstantnih nesuglasica pristala da inicira promjenu spornog zakona, a nakon što su izmjene 1. januara ove godine stupile na snagu, Perković i njegov nekadašnji pretpostavljeni u službi Zdravko Mustač izručeni su Njemačkoj.

Deficiti

Kada je riječ o hrvatskoj privredi i standardu građana, prva evropska godina prošla je sa mnogo manje pozitivnih uticaja na ekonomiju nego što se uoči ulaska očekivalo. Jedan od ključnih događaja za hrvatske javne finansije u posljednjih godinu dana bio je ulazak u Proceduru prekomjernog deficita (Excessive Deficit Procedure) – EDP, budući da je zbog prekomjernog deficita najmlađa članica EU bila obuhvaćena ovim mehanizmom čiji cilj je povratak na ključne kriterijume iz Mastrihtskog ugovora – vraćanje javnog duga na nivo manji od 60 odsto bruto domaćeg proizvoda i budžetski deficit manji od tri odsto.

Države koje potpadnu pod proceduru EDP imaju rok od šest mjeseci za uvođenje mjera za smanjenje deficita ili javnog duga, nakon čega Evropska komisija provjerava efikasnost sprovedenog i utvrđuje da li se mehanizam može zaustaviti ili je neophodno pojačati mjere.

Ulaskom u EU očekivalo se i da će, sa širenjem tržišta porasti izvoz i da će efekat na domaću proizvodnju biti pozitivan, no mnogi potencijali razvoja ostali su neiskorišćeni usljed nepripremljenosti domaće privrede.

Ipak, negativne efekte otvaranja tržišta osjetile su u najvećoj kompanije koje su do ulaska u EU držala monopole u svojim djelatnostima ili su njihovo poslovanje štitile visoke carinske stope, ali je drugima šansa da se njihovi proizvodi nađu na stranim tržištima zapravo donijela veći konkurentski pritisak i uslovila jaz između proizvodnih troškova i obaranja cijene.

Tržišna prilagođavanja

Stopa nezaposlenosti neznatno se mijenjala tokom posljednjih 12 mjeseci i nakon prve godine članstva iznosi 17 odsto, dok je među mladima polovina bez posla. Tržište proizvoda i usluga, kao i tržište rada prilično teško se prilagođava novim uslovima poslovanja, s obzirom na visok nivo državnog intervencionizma u ranijim fazama razvoja.

Nepripremljenost na nova pravila igre uskratila je Hrvatskoj i neke od mogućnosti korišćenja kapaciteta koje ustupa EU, no njihov veći udio u hrvatskim programima javnog i privatnog sektora bi nesumnjivo bio zastupljeniji kada bi i ekonomska slika ostatka Evrope bila stabilnija.

Nema sumnje u to da je Hrvatska ušla u EU u najnepovoljnijem momentu i da u ovoj fazi od samog članstva nije mogla izvući korist kakvu bi uspjela da je to učinila prije izbijanja ekonomske krize, ali štednja koju zagovara Evropa sa druge strane pogoduje oslobađanju Hrvatske od loših navika – nematerijalne koristi koja će spriječiti materijalne gubitke u budućim vremenima.

Pozitivne ocjene EK i preporuke za dalje reforme

Evropska komisija je u junu pozitivno ocijenila mjere koje Hrvatska sprovodi u cilju smanjenja ovogodišnjeg budžeta, preporučivši da se u narednim godinama sprovede detaljnija revizija rashoda.

EK je zatražila i ubrzanje reformi penzionog sistema kojima se predviđa podizanje starosne granice za odlazak u penziju za žene i muškarce na 67 godina, sprovođenje druge faze reforme tržišta rada, revidiranje poreskog i socijalnog sistema i sprovođenje reformi kojima bi se poboljšao poslovni ambijent, te smanjile administrativne barijere.

Jedan od ključnih zahtjeva je i uspostavljanje sistema koji će omogućiti da državna administracija ne stvara opterećenje privatnom sektoru.

CEFTA zamijenjena evropskim tržištem

Napuštanjem Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini – CEFTA, hrvatski izvoznici izgubili su povlašćeni status na tržištima ovog bloka, zbog čega je proces restrukturiranja u domaćoj privredi dodatno ubrzan.

Međutim, ovo je uslovilo i da se dio proizvodnje i radnih mjesta preseli u zemlje u regionu. Ulaskom Hrvatske u EU povećala se i konkurencija na domaćem tržištu u brojnim oblastima, zbog čega su i kompanije koje su bile primarno orijentisane na domaće kupce bile primorane na traženje modela za povećanje efikasnosti.

Poslovni rezultati privrednika bili su različiti i uslovljeni individualnim radom na prilagođavanju evropskim standardima i vrijednostima prije samog učlanjenja, te spremnošću za prihvatanjem evropskih vrijednosti.