Božidar Proročić - Velikosrpski nacionalizam i negiranje hrvatskog identiteta u CG

Velikosrpski nacionalizam, kao politička ideologija koja teži stvaranju države koja bi obuhvatila sve Srbe i teritorije na kojima oni žive, duboko je ukorijenjen u istorijskim, kulturnim i političkim tokovima Balkana. U okviru ove ideologije, hrvatski identitet, posebno u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj, često je bio negiran ili marginalizovan. Ovaj tekst analizira istorijske i kulturne aspekte ove problematike, fokusirajući se na način na koji je velikosrpski narativ oblikovao percepciju hrvatskog identiteta u Crnoj Gori. Negiranje hrvatskog identiteta od strane velikosrpskih političara u Crnoj Gori ukorijenjeno je u nekoliko ključnih faktora, koji su se razvijali tokom raspada Jugoslavije i uspona nacionalističkih politika u regionu. Velikosrpski nacionalizam, kao politička ideologija koja se zalagala za stvaranje “Velike Srbije“ i homogenizaciju srpskog etničkog prostora, bio je osnovni pokretač ovih tendencija.

Velikosrpski nacionalizam se razvijao tokom XIX i XX vijeka, naročito kroz radove srpskih intelektualaca i istoričara poćevši još od Jovana Cvijića, preko Svetozara Markovića, preko Vasilija Krestića, Jovana Deretića, Radovana Samardžića do brojnih drugih negatora hrvatskog identiteta kakvih je danas najviše na političkoj sceni Crne Gore.  U njihovim djelima ali u današnjim političkim tekstovima hrvatski identitet je često prikazivan kao vještački ili kao dio šireg južnoslovenskog korpusa, što je u praksi značilo potčinjavanje hrvatskog identiteta srpskom. Ovaj narativ je imao i dalje ima poseban uticaj u Crnoj Gori, đe je kroz političke i kulturne institucije propagiran koncept jedinstvene srpske nacije, u kojoj Hrvati nisu prepoznati kao poseban entitet.

Boka Kotorska, kao specifičan prostor na obali Jadranskog mora, kroz vjekove je razvijala svoju jedinstvenu kulturu. Ovo područje je bilo pod uticajem Venecije, Austrije, Italije i drugih pomorskih sila, što je značajno uticalo na oblikovanje identiteta lokalnog stanovništva, uključujući i Hrvate. Uprkos pritiscima velikosrpske ideologije, kultura Hrvata u Boki Kotorskoj je opstala kroz hrvatski jezik, djela hrvatskih pisaca iz Boke, bogastvo kapela, crkvi i katedrale i snažnu katoličku vjeru. Pri tome se često zaboravlja bogatstvo i značaj hrvatske baštine u Crnoj Gori, koja je duboko ukorenjena u istoriji i kulturi Boke Kotorske. Ova baština obuhvata jedinstvene elemente poput Bokeljske mornarice 809., koja je simbol dugotrajnog pomorskog nasleđa i veza sa morem. Katedrala sv. Tripuna u Kotoru, kao sjedište Kotorske biskupije, predstavlja ne samo vjerski, već i kulturni centar Hrvata u Boki. Nadalje, ostrvo Gospe od Škrpjela, poznat i kao „Hrvatska Sikstina“, čuva vjekovne tradicije i vjerovanja, dok Peraški ceremonijali i Dobrotska čipka oslikavaju specifične običaje i rukotvorine bokeljskih Hrvata. Hrvatska baština u Boki takođe uključuje svetitelje i blaženike kao i mnoge književnike iz kotorskog humanističkog kruga koji su ostavili neizbrisiv trag u evropskoj literaturi. Boka Kotorska, koja je tokom humanizma, renesanse i baroka bila sastavni dio Dalmacije, ima izuzetan značaj ne samo za regionalnu već i za širu evropsku kulturnu baštinu.

Pored ovoga, značajna je i prva pomorska škola na istočnoj jadranskoj obali u Perastu iz kraja 17. vijeka, koja predstavlja temelj obrazovanja pomoraca u ovom dijelu Jadrana. Bogata pasionska baština, legende i priče, kao i marijanska svetišta, dodatno obogaćuju kulturni pejzaž Boke. Hrvatska kulturna društva, koja su djelovala tokom Hrvatskog narodnog preporoda, imaju važnu ulogu u očuvanju ovog nasleđa i ne smiju biti zanemarena u obrazovnim sistemima.

Velikosrpski nacionalizam je kroz istoriju imao snažan uticaj na oblikovanje nacionalnih identiteta na Balkanu, uključujući i negiranje hrvatskog identiteta u Crnoj Gori. Međutim, kultura Hrvata u Boki Kotorskoj, sa svojim specifičnostima, pruža otpor ovim asimilacijskim pokušajima. Ovaj sukob između političkih ideologija i kulturnog nasleđa nastavlja da oblikuje odnose na Balkanu, posebno u kontekstu savremene Crne Gore. Velikosrpski nacionalisti su u više navrata tvrdili da su Srbi i Crnogorci jedan narod, posebno fokusirajući se na zajedničku pravoslavnu vjeru i istorijsko nasleđe. To je često dovodilo do minimiziranja ili potpunog negiranja postojanja drugih identiteta u Crnoj Gori, uključujući hrvatski. U ovom kontekstu, Hrvati su viđeni kao dio šireg srpskog korpusa ili kao “istorijski zabluđeli“ dio srpske nacije​​. Nakon raspada Jugoslavije, velikosrpske stranke su često koristile retoriku koja je potkopavala multietnički karakter Crne Gore kako bi ojačale svoje političke pozicije. Cilj je bio osigurati dominaciju srpskog identiteta i smanjiti uticaj manjebrojnih grupa, uključujući Hrvate. Velikosrpski političari su, takođe, koristili ovu retoriku kako bi opravdali teritorijalne pretenzije prema područjima poput Boke Kotorske, koja ima značajnu hrvatsku zajednicu​​

Jezik i kultura igraju značajnu ulogu u oblikovanju nacionalnog identiteta a velikosrpski nacionalisti su često dovodili u pitanje autentičnost hrvatskog jezika i kulture u Crnoj Gori. Tvrdnje da su hrvatski jezik i identitet zapravo dio srpske kulturne sfere bile su česte i služile su kao sredstvo za asimilaciju ili negiranje postojanja posebnog hrvatskog identiteta​​. Srpska pravoslavna crkva je imala (i dalje ima) ključnu ulogu u promociji velikosrpskog nacionalizma u Crnoj Gori, koristeći religiju kao sredstvo za homogenizaciju identiteta. Crkva je često bila uključena u političke procese koji su imali za cilj marginalizaciju katoličkih Hrvata u regionu, promovišući ideju pravoslavlja kao centralnog elementa srpskog nacionalnog identiteta​. Ovi faktori su doprinijeli stvaranju složenog i napetog odnosa između različitih etničkih i vjerskih zajednica u Crnoj Gori, posebno u regionima poput Boke Kotorske, đe su Hrvati kontinuirano pokušavali da očuvaju svoj identitet uprkos pritiscima asimilacije i negiranja od strane velikosrpskih političara.

Veoma opasnu i pogubnu identitetsku politiku Hrvata u Crnoj Gori sprovode oni Hrvati koji, umesto da promovišu i čuvaju nacionalni hrvatski identitet, forsiraju lažni i nepostojeći bokeljski identitet. Ovaj identitet, koji je pretežno geografske prirode, koristi se kao sredstvo za udaljavanje Hrvata iz Boke Kotorske od njihovih nacionalnih korijena. Ovakva politika predstavlja ozbiljnu prijetnju, jer vodi opasnoj asimilaciji Hrvata u Boki Kotorskoj, čime se postepeno briše njihova veza sa matičnom Hrvatskom. Oni koji promovišu ovaj bokeljski identitet često su poslušnici velikosrpskih političara u Crnoj Gori i rade u njihovom interesu. Kroz ovakvo djelovanje, podržavaju politike koje su usmjerene na slabljenje hrvatske zajednice i njenog kulturnog identiteta, sa ciljem postepenog uklapanja u šire srpske narative. Zanimljivo je da se ti isti pojedinci, kada se nađu u Hrvatskoj, često predstavljaju kao ,,brižni Hrvati“, manipulišući i obmanjujući institucije i javnost u matičnoj državi kako bi dobili podršku za svoje lične i političke ciljeve, dok zapravo rade na razgradnji hrvatskog identiteta u Crnoj Gori. Ovakva dvoličnost je izuzetno štetna za Hrvate u Boki Kotorskoj, jer dovodi do razjedinjavanja zajednice i slabljenja njihovih prava i identiteta, što dugoročno može imati katastrofalne posljedice za očuvanje hrvatske prisutnosti u ovom dijelu Crne Gore.

Budućnost i snaga Hrvata koji žive u Crnoj Gori u velikoj meri zavise od podrške njihove matice Hrvatske, koja kroz svoje političke, kulturne i ekonomske aktivnosti može značajno uticati na očuvanje i jačanje hrvatskog identiteta u ovoj zemlji što ona i maksimalno podržava. Pored ključnih institucija poput Hrvatskog nacionalnog vijeća Crne Gore i političke stranke Hrvatske građanske inicijative, važne uloge imaju i druge organizacije i ustanove. Katolička crkva u Crnoj Gori je jedan od glavnih stubova očuvanja identiteta Hrvata kroz vjerski i kulturni rad. „Hrvatsko građansko društvo Crne Gore-Kotor“ koja organizuje različite kulturne manifestacije, takođe ima značajnu ulogu u jačanju identiteta.  Hrvatska dijaspora širom svijeta takođe može imati ključnu ulogu u ovoj misiji, kroz podršku raznim inicijativama i projektima koji su usmjereni na očuvanje identiteta i prava Hrvata u Crnoj Gori. Na taj način, pokazaće da su kao narod jedinstveni i solidarni, spremni da brane interese svojih sunarodnika đe god da se nalazili.

Pored toga, važan je i „Dux radio“, koji pruža medijsku podršku i širi informacije važne za hrvatsku zajednicu. „Hrvatski glasnik“ je časopis koji informiše i obrazuje Hrvate o pitanjima od značaja za njihovu zajednicu, dok snažno izdavaštvo doprinosi očuvanju i promociji hrvatske kulture i jezika kroz različite publikacije. Na kraju, obrazovanje na hrvatskom jeziku predstavlja ključnu kariju za očuvanje jezika, kulture i tradicije među mlađim generacijama. Sve ove institucije zajedno doprinose jačanju svijesti o hrvatskom identitetu i povezanosti sa maticom Hrvatskom.

Mi u Crnoj Gori ne smijemo zaboraviti da je HRVATSKO SRCE  oduvijek kucalo za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Kroz noviju istoriju, Hrvati su pružali podršku borbi za nezavisnost Crne Gore i uvijek su bili na strani pravde i slobode pa tako i dan danas. Naša odgovornost je da nastavimo tu tradiciju i damo svoj maksimum u podršci Hrvatima u Crnoj Gori, jer očuvanje njihovog identiteta, kulture i prava direktno doprinosi jačanju i stabilnosti same Crne Gore. Podrška Hrvatima u Crnoj Gori nije samo pitanje očuvanja njihove zajednice, već i pitanje odbrane principa slobode i demokratskih vrijednosti koje su utemeljene u odnosima između naših naroda. Naša podrška treba da bude sveobuhvatna – od političkog zastupanja i kulturnih projekata, do ekonomskih inicijativa koje će omogućiti Hrvatima u Crnoj Gori da nastave da grade svoju budućnost u skladu sa svojim identitetom.

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicist